Haciye imyaka 50 nyayo, kw’igenekerezo rya 28 Rusama 1975, ibihugu cumi na bitanu vyo muri Afirika y’Uburengero vyemeje gushinga CEDEAO, ni ukuvuga Umuryango w’Ubutunzi w’Ibihugu vyo muri Afirika y’Uburengero. Vyatwaye hafi imyaka cumi kugira ngo iciyumviro c’ubumwe bw’ubutunzi kishikeko, kikaba ari co ca mbere cashikirijwe na Perezida wa Liberiya William Tubman. Ni kubera umwiyemezo w’Umunyanijeriya Yakubu Gowon n’Umunyatogo Gnassingbé Eyadéma, ivyo bihugu cumi na bitanu vyasinye amasezerano ya Lagos nibi bikurikira: Bénin, Burkina, Côte d’Ivoire, Gambie, Ghana, Guinée, Guinée-Bissau, Liberia, Mali, Niger, Nigeria, Sénégal, Sierra Leone, Togo.
Tugaruke ku bijanye n’iremwa ry’ishirahamwe, Yakubu Gowon araryoherwa n’ico gihe ku wa 28 Rusama 1975 i Lagos. Umukuru w’igihugu Léopold Sédar Senghor yarungitse umushikiranganji wiwe wa mbere Abdou Diouf. Ariko umunya Ivoire Félix Houphouët-Boigny n’abandi bakuru b’ibihugu icenda baratega yompi mu vy’idini ijambo ry’umugenzi wabo w’Umunyanijeriya yambaye impuzu z’igisirikare z’imigirwa. Yakubu Gowon: “Uyu musi ni umusi w’intibagiranwa, ni ingaruka y’inguvu zidahera z’abarongozi bo mu mfuruka zose za Afirika y’Uburengero. Iyindi ntambwe ihambaye kandi igaragara yo gutanga ingaruka ngirakamaro ku vyipfuzo twese twama twihatira gushikako kuva mu ntango z’imyaka cumi iheze.»
Kuva mu 1972 gushika mu 1975, umukuru w’igihugu ca Nijeriya na mugenziwe w’umunya Togo, Gnassingbé Eyadéma, baraharaniye iciyumviro co gushiramwo akarere mu gihe bariko baragendera Afirika y’Uburengero. Yaouza Ouro Sama niwe ubu ari umunyamabanga mukuru w’urukiko rwa CEDEAO. Kuri we, isezerano rya Lagos ryabaye nk’umugongo w’amahanga yari aherutse kwikukira ico gihe. Youaza Ouro Sama: “Hari ibihugu vyari mu ntambara, bitandukanye. Nta n’inzego zari zihari zo kuganira canke guhanahana amakuru kugira ngo bashire hamwe ibintu. Twari dufise ubutunzi bucitsemwo ibice, ibihugu vyari bigoye kwitunganya.
Ukwidegemvya kw’abantu kwabaye kimwe mu bintu bihambaye vyashitsweko kuva CEDEAO itanguye. Yamara, gushika mu myaka ya 1990, kujabuka umupaka w’ubutaka ufise ibikuranga, ntivyari ikintu abantu amamiliyoni bo muri Afirika y’Uburengero bashobora kwiyumvira. Bwana Tony Luka Elumelu yahora ari umukozi w’ivy’abimukira: “Abantu benshi ntibagendagenda bafise urupapuro rw’inzira. Bagendana n’inyandiko yemewe. Nk’uko vyari muri Niger na Nigeria, ku mupaka, vyari gusa uruhusha rwo gutanga amakori rwatanzwe n’igihugu kimwe canke ikindi. Kandi ivyo ni vyo abantu bakoresha ico gihe kugira ngo bajabuke umupaka.»
Haciye imyaka mirongo itanu amasezerano ya Lagos ashikirijwe, CEDEAO iriko irabaho mu gihe c’ubuhinga bwa none. Kandi uwuyishinze wenyene yarokotse, Yakubu Gowon. Nka kurya kw’abanyagihugu amamiliyoni bo muri Afirika y’Uburengero.
